Zamek w Rybniku

---

Historia

„Choć nie jest do końca jasne, kiedy dokładnie powstał pierwszy zamek w Rybniku, to na podstawie przeprowadzonych badań archeologicznych można stwierdzić, że jego budowa miała miejsce pod koniec XIII wieku. Warto również zaznaczyć, że już w XII wieku istniał tu drewniany obronny gród, który został wzniesiony w czasach panowania księcia opolsko-raciborskiego, Mieszka I Plątonogiego. Ta pierwotna budowla prawdopodobnie miała konstrukcję drewniano-ziemną, a z uwagi na niewielkie rozmiary przyszłego zamku, można przypuszczać, że także jej wcześniejsza forma drewniana miała kształt prostokąta bądź kwadratu z krótkimi bokami.

Pierwsza wzmianka o rybnickim zamku ma swoje miejsce w źródłach z 1327 roku. W latach 1202-1211, książęca para Mieszko i Ludmiła, sprowadziła do zamku zakon sióstr Norbertanek, które prowadziły szkołę dla panien szlachetnie urodzonych w latach 1223-1228. W 1228 roku Norbertanki opuściły Rybnik, przenosząc się do Czarnowąsów koło Opola.

W okresie rozbicia dzielnicowego, Rybnik stał się częścią najpierw księstwa raciborskiego, a następnie opolsko-raciborskiego (1202-1290), aby później wrócić do księstwa raciborskiego. W tym czasie zamek składał się z kamienno-ceglanego domu, który został wzniesiony na prostokątnym planie (9,4 x 22,8 m) oraz wzmocniony narożnikami. Ściany obronne otaczały go ziemne wały, a dodatkowe stawy zwiększały jego walory obronne. Zamek nie pełnił funkcji rezydencji, lecz był raczej typową budowlą obronną, zamieszkiwaną przez stałą załogę zbrojną.

W XIV wieku zamek przeszedł rozbudowę i został powiększony w stronę wschodnią o 3 metry. Całe założenie zostało otoczone kamiennym murem, a wschodnia część posiadała wjazd wzmacniany czworoboczną wieżą bramną. Przełom XIV i XV wieku to czas, kiedy zamek, choć będący w rękach książąt raciborskich, był również wykorzystywany przez książąt cieszyńskich jako miejsce postoju w trakcie podróży do Bytomia, będącego wówczas częścią majątku Piastów cieszyńskich.

Pomimo iż w latach 1428-1435 w okolicach miasta miały miejsce walki husyckie, mieszkańcy znaleźli schronienie w zamku, który ocalał od zniszczeń, a szybka odbudowa Rybnika świadczy o jego dobrym stanie. Miejscowość jednak szybko została ponownie zniszczona przez rycerzy-rabusiów. W tym czasie władzę nad Rybnikiem przyjął książę raciborski Wacław III, który zmodernizował zamek na swoją siedzibę. Wacław III był zmuszony oddać zamek w 1473 roku, kiedy król Czech, Maciej Korwin, odebrał go sprzyjającemu Władysławowi Jagiellończykowi i przekazał szlachcicowi z Niewiadomia w uznaniu za lojalność w walce z jego księciem.

Po Wacławie III, ziemie rybnickie przeszły w ręce Jana V, księcia opawsko-raciborskiego, który przekazał je swojemu synowi, Mikołajowi VI. Jego następcy, Jan zwany Hanuszem oraz Walentyn, przejęli rządy nad księstwem, a ostatni z rodu Przemyślidów, Walentyn, zawarł układ o przeżycie z księciem opolskim Janem II Dobrym. Ustalanie zawarte w dokumencie weszło w życie dopiero w 1521 roku po śmierci Walentyna. Od 1526 roku Rybnik i okolice utworzyły wydzielone terytorium, znane jako Rybnickie Państwo Stanowe, podległe bezpośrednio cesarskiej władzy.

W tamtym okresie nowi właściciele miasta, zmieniający się bardzo często, nie przywiązywali zbytniej wagi do rozwoju Rybnika, a zamek stał się siedzibą urzędników administrujących w imieniu właściciela. Pomimo tego, że większość z nich mieszkała z dala od Rybnika, zamek stopniowo ulegał zniszczeniu. Między 1579 a 1581 rokiem, nieco zmodernizował go Władysław z Lobkowic, który zapewnił, że zamek pozostanie w rękach jego dzieci.

W XVII wieku, Jan Bernard Prażma stał się nowym właścicielem miasta i w okolicy roku 1650 zaczął wyburzać starszy budynek zamkowy, aby zrealizować swoją wizję nowej rezydencji. W 1652 roku ukończono nową kaplicę zamkową, o czym wspominały późniejsze wizytacje biskupów wrocławskich. Po śmierci Prażmy, kolejnymi właścicielami zamku byli Oppersdorffowie, którzy kontynuowali prace budowlane. Ich nowy zamek był dwupiętrową, masywną konstrukcją krytą gontem, węższą po bokach od obecnego gmachu Sądu. Z tyłu posiadał wieżę, która została rozebrana około 1758 roku. W 1682 roku, nowymi właścicielami Rybnika zostali hrabiowie Węgierscy. W latach 1776-78, za kadencji hrabiego Józefa Węgierskiego, rozbudowano starą część zamku, dobudowując dwa skrzydła z arkadami na poziomie parteru, co nadało budowli charakterystyczny kształt podkowy, który utrzymuje się do dnia dzisiejszego.

Nowy zamek

W 1788 roku, król pruski Fryderyk Wilhelm II zakupił Rybnickie Państwo Stanowe, przeznaczając zamek na przytułek dla żołnierzy. W wyniku tej decyzji, w 1789 roku na miejscu rozebranego gmachu powstał nowy zamek, którego celem było utworzenie „Domu Inwalidów”. Budowla ta była zaprojektowana tak, by jej boki wystawały poza boczne skrzydła na teren byłej fosy.

Nowy „dom inwalidów” został połączony z barokowymi skrzydłami schodkowymi, wzniesionymi przez Węgierskich, za pomocą przejść. Gmach przeszedł przebudowę według projektu Fryderyka Ilngnera, dzięki której zyskał obecną późnobarokową i klasycystyczną formę architektoniczną.

Budynek jest murowany i otynkowany, z elewacją frontową skierowaną na wschód. Założony na planie podkowy, składa się z dwupiętrowego budynku oraz dwóch prostopadłych, piętrowych skrzydeł. Od 1842 roku siedzibę w zamku miał Sąd Grodzki, a obecnie znajduje się w nim Sąd Rejonowy.

W 1938 roku przeprowadzono ostatnią przebudowę obiektu, w ramach której wykonano nowe wiązanie dachowe, obniżając dach o 2,5 metra. Budynek przeszedł kapitalny remont w latach 1990-2000, a w lipcu 2013 roku rozpoczął się kolejny remont, który na początku dotyczył elewacji zewnętrznej. W kolejnym etapie, zaplanowanym na rok 2014, miały być poddane renowacji ściany od strony dziedzińca.

---

Oceń: Zamek w Rybniku

---