Bazylika św. Antoniego w Rybniku

---

Historia

Pozwolenie na budowę bazyliki zostało uzyskane przez ks. Franciszka Brudnioka, ówczesnego proboszcza Rybniku. Z kolei budowla nosiła w sobie rękę ks. dr. Tomasza Reginka, który był jej głównym budowniczym. Projekt neogotyckiej świątyni wyszedł spod ręki Ludwiga Schneidera, architekta claimerskiego w regionie Opola. Użyto do budowy wysokogatunkowej cegły pochodzącej z cegielni przy ul. Strąkowskiego w Wielopolu.

29 sierpnia 1907 roku nowa świątynia została oficjalnie poświęcona, a jej konsekracja miała miejsce nieco później, 29 września 1915 roku. Dnia 27 września 1907 r., w rezultacie działań ks. Franciszka Brudnioka, w bogato zdobionych relikwiarzach znalazły się cenne relikwie, w tym fragment Krzyża Świętego oraz szczątki św. Jacka, św. Jadwigi i św. Antoniego. Dodatkowo umieszczono wycinki szat św. Franciszka i św. Klary.

Budowa nowego kościoła w Rybniku zainicjowała rozwój infrastruktury wokół, w tym nowych dróg oraz znaczących budynków. Świątynia została połączona z rejonem dworca kolejowego dzięki nowo zaplanowanej ulicy, obecnie znanej jako ul. Kościuszki, wcześniej określanej jako Kaiser Wilhelm Straße. W miarę jak ulica ta zyskiwała na popularności, zaczęły pojawiać się nowe zabudowy na dotychczas pustych działkach przez kolejne dziesięciolecia.

Przed wybuchem I wojny światowej do użytku oddano Gimnazjum Publiczne, które dziś nosi nazwę I Liceum Ogólnokształcącego im. Powstańców Śląskich.

Dnia 22 czerwca 1921 r., w wyniku eksplozji na dworcu kolejowym w Rybniku, bazylika została poważnie uszkodzona, co wymusiło jej długotrwałe zamknięcie, gdyż jej mury popękały, a jedna z wież uległa przechyleniu, stwarzając zagrożenie dla picia osób przechodzących nieopodal.

W wyniku działań wojennych w 1945 r. bazylika również doznała ogromnych zniszczeń, a ocena strat była dramatyczna, co sugerowało początkowe plany jej rozbiórki. W wyniku tych wydarzeń zniszczeniu uległy okna, elementy architektoniczne oraz część dachu. Aż do pozyskania informacji w Rybniku przez Armię Czerwoną wewnątrz świątyni zaczęto urządzać warsztat dla broni pancernej.

Od 1 lutego 1952 r. funkcjonowała przy kościele kuracja, która w dniu 28 maja 1957 r. została przekształcona w samodzielną parafię pw. św. Antoniego z Padwy. Tego dnia bp Stanisław Adamski mianował ks. Sylwestra Durczoka administratorem parafii Rybnik i nadał mu tytuł proboszcza. Podczas kazań w rybnickiej świątyni regularnie wygłaszano antykomunistyczne hasła, co często narażało proboszcza Durczoka na prześladowania ze strony Służby Bezpieczeństwa PRL.

14 października 1959 r. nastąpił pożar, który strawił północną wieżę kościoła. Jej szpic, wykonany ze stali, obity był deskami i blachą miedzianą, co sprawiło, iż spadające łatwopalne części były zagrożeniem dla zgromadzonych ludzi. Mimo prób rybnickich strażaków z pomocą kilku konwencjonalnych drabin, ogień rozprzestrzeniał się na wysokości 60-95 metrów, uszkadzając organy, sklepienia oraz liturgiczne sprzęty.

Pomimo konfliktu z władzami komunistycznymi, udało się zebrać środki na naprawę szkód powstałych w wyniku pożaru północnej wieży. Wiosną 1960 r. rozpoczęto prace dekarskie, a cała stalowa konstrukcja została odnowiona i pokryta miedzianą blachą. Po zakończeniu remontu, bazylika znów stała się centrum życia religijnego w Rybniku.

Dnia 30 stycznia 1981 roku w salce akademickiej miało miejsce zebranie Klubu Inteligencji Katolickiej, które jednak zostało zawieszone z chwilą ogłoszenia stanu wojennego. Po tym wydarzeniu, ks. proboszcz Alojzy Klon oraz grupa parafian zorganizowali pomoc dla internowanych poprzez Biskupi Komitet Pomocy Uwięzionym i Internowanym. Klub Inteligencji Katolickiej wznowił swoją działalność w kwietniu 1983 roku. W 1988 roku oddano do użytku Dom Katechetyczny, który stał się ośrodkiem kultury chrześcijańskiej.

W 1991 roku bazylika została wpisana na listę zabytków sztuki. Decyzją Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Katowicach, Wojewódzki Konserwator Zabytków przyznał kościołowi status zabytku, jako że „posiada on wybitne walory architektoniczne i urbanistyczne w skali miasta i regionu”.

W czerwcu 1993 roku Jan Paweł II, poprzez specjalną bullę, ustanowił kościół pod wezwaniem św. Antoniego Padewskiego bazyliką mniejszą. W ten sposób świątynia dołączyła do trzech innych górnośląskich kościołów – Bazyliki NMP w Piekarach Śląskich, św. Ludwika w Panewnikach oraz Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Pszowie, które również noszą ten tytuł.

Bazylika coraz częściej pełniła rolę wydarzeń kulturalnych. 27 listopada 1999 roku, odbył się pierwszy koncert reaktywowanej rybnickiej orkiestry, gdzie wykonano dzieła takie jak oratorium „Mesjasz” Georga Friedricha Händla, przy akompaniamencie Mirosława Jacka Błaszczyka.

Na przełomie lat 1999 i 2000 w bazylice zrealizowano montaż nowych witraży o łącznej powierzchni około 300 m². Witraże te w prezbiterium przedstawiają sceny z życia patrona świątyni – św. Antoniego Padewskiego.

16 października 2005 roku, w 27. rocznicę wyboru kardynała Karola Wojtyły na papieża, odsłonięto Pomnik Jana Pawła II, znajdujący się przed bazyliką.

W dniu 10 kwietnia 2011 roku dokonano odsłonięcia tablicy pamiątkowej poświęconej ofiarom katastrofy polskiego Tu-154 w Smoleńsku.

W 2014 roku zmodernizowano oświetlenie bazyliki, zastępując dotychczasowe tradycyjne reflektory bardzo energooszczędnymi lampami ledowymi. Podkreślono piękno architektoniczne świątyni, a nowe oświetlenie doprowadzono także do pomnika papieża Jana Pawła II, znajdującego się przed budynkiem.

Kalendarium budowy

Rok 1903

• 14 września – zaczęto prace budowlane,
• 18 września – postawiono fundamenty pod filary i wieże,
• listopad – mimo niekorzystnych warunków atmosferycznych, kontynuowano murowanie fundamentów,
• 23 listopada – przysypano gotowe fundamenty piaskiem i przerwano roboty na zimę.

Rok 1904

• 14 marca – wznowiono prace budowlane,
• 14 maja – mury kościoła osiągnęły wysokość około 2 metrów, filary sięgały 4 metrów ponad fundamenty,
• 13 czerwca – w dniu święta św. Antoniego wmurowano kamień węgielny,
• lipiec – zakończono budowę murów nawy głównej,
• sierpień – rozpoczęły się prace ciesielskie dotyczące konstrukcji dachu,
• wrzesień – zakończono budowę murów,
• 15 października – zamknięto nawy boczne (sezon budowlany zakończono z powodu mrozów i zawieruchy).

Rok 1905

• 20 marca – początek kolejnego roku budowy,
• 27 marca – dekarze przystąpili do krycia dachu dachówką,
• 3-8 kwietnia – prace wstrzymano z powodu śnieżycy i mrozu,
• 12 kwietnia – na plac budowy przybyli blacharze, zakładając rynny,
• czerwiec – skrajne upały spowodowały, że prace znacznie spowolniły,
• lipiec – ulewne deszcze przyczyniły się do dalszego spowolnienia postępów,
• 27 lipca – zakończono prace murarskie na wieżach,
• sierpień – trwały prace nad hełmami wież,
• 22 sierpnia – umocowano krzyże na wieżach (ze względów bezpieczeństwa skrócono ich ramiona),
• 30 października – usunięto płot zabezpieczający wokół budowli; rozpoczęto układanie posadzki,
• 18 listopada – zakończenie wszystkich prac budowlanych.

Rok 1906

• wiosna – rozpoczęto prace porządkowe oraz usuwanie gruzu (381 m³) do starej glinianki obok kościoła. Na plac kościelny zwieziono 2600 m³ żużlu dla wyrównania terenu,
• lato-jesień – urządzono wnętrze kościoła,
• jesień – kościół był gotowy, jednak władze państwowe nie zatwierdziły jeszcze jego wykorzystania.

Rok 1907

• 21 stycznia – wydano policyjne zezwolenie na użytkowanie kościoła św. Antoniego w Rybniku,
• 29 sierpnia – odbyło się uroczyste poświęcenie kościoła.

Organy

W latach 1960-1965 organy w Bazylice św. Antoniego w Rybniku zostały zbudowane przez firmę Biernacki z Krakowa. Ten niezwykły instrument składa się z dwóch głównych części: instrumentu głównego oraz bocznego, który umiejscowiony jest za ołtarzem głównym. W zdarzeniu, które miało miejsce w 2009 roku, organy uległy poważnym uszkodzeniom w wyniku uderzenia pioruna, co wymusiło ich naprawę. Mimo trudności, instrument został ponownie uruchomiony w 2012 roku, co pozwoliło na przywrócenie piękna dźwięku tego instrumentu.

Dyspozycja organów głównych, która przedstawia ich szczegółowe składniki, została przygotowana w formie tabeli. Przedstawia ona poszczególne manuały oraz pedał, które tworzą bogaty świat brzmień organowych.

Manuał I	Manuał II	Manuał III	Manuał IV	Pedał
1. Pryncypał 16′	1. Bourdon 8′	1. Pryncypał fletowy 8′	1. Kwintaton 16′	1. Majorbas 32′
2. Pryncypał 8′	2. Amabilis 8′	2. Viola di Gamba 8′	2. Pryncypał włoski 8′	2. Kontrabas 16′
3. Koncertflet 8′	3. Pryncypał 4′	3. Vox coelestis 8′	3. Dolce 8′	3. Violonbas 16′
4. Salicet 8′	4. Flet miedziany 4′	4. Flet kryty 8′	4. Flet major 8′	4. Subbas 16′
5. Dubeltflet 8′	5. Flet minor 4′	5. Oktawa 4′	5. Prestant 4′	5. Pryncypałbas 8′
6. Gedackt 8′	6. Flautino 2′	6. Flet 4′	6. Bachflet 4′	6. Fletbas 8′
7. Oktawa 4′	7. Sifflet 1′	7. Gemshorn 2′	7. Pikolo 2′	7. Chorałbas 4′
8. Waldflet 4′	8. Kwinta 1 1/3′	8. Kwintflet 2 2/3′	8. Flageolette 1′	8. Pifaro 2′
9. Rurflet 4′	9. Nona 8/9′	9. Tercja 1 3/5′	9. Nasard 2 2/3′	9. Miksturbas 4 ch.
10. Super oktawa 2′	10. Harmonia Aetherea 5 ch.	10. Acuta 3 ch.	10. Tercflet 1 3/5′	10. Basson 32′
11. Róg nocny 2′	11. Obój 8′	11. Mikstura 4 ch.	11. Cymbel 3-5 ch.	11. Puzon 16′
12. Oktawa 1′	12. Krummhorn 8′	12. Klarnet 8′	12. Tuba mirabilis 8′	12. Trompet 8′
13. Kwinta 2 2/3′			13. Vox humana 8′
14. Mixtura 4 ch.
15. Szarf 5 ch.
16. Trompet 8′
17. Clairon 4′

Dzwony

Dzień 7 października 1906 roku zapisał się w historii bazyliki św. Antoniego w Rybniku jako dzień poświęcenia nowo przywiezionych dzwonów. Uroczystość ta miała jednak swoją nieprzyjemną stronę, gdyż nastąpiły napięcia pomiędzy Polakami a Niemcami, w związku z decyzją, by tylko niemieccy urzędnicy i ich rodziny mogli uczestniczyć w obchodach.

W trudnych czasach I wojny światowej, trzy mniejsze dzwony – Sancta Maria, Sancta Nothburga oraz Sancta Zitta – zostały niestety zarekwirowane przez wojsko. Ich los był smutny, jako że miały być przetopione do celów wojskowych. Na szczęście, dzięki silnemu sprzeciwowi lokalnej społeczności, pozostałe pięć dzwonów ocalało, choć ich historia nie dotrwała do współczesnych czasów.

Aktualnie bazylika może pochwalić się sześcioma dzwonami. W ramach obchodu setnej rocznicy istnienia tego miejsca kultu, ofiarowano nowy dzwon „Miłosierdzia Bożego”, który waży aż 3,5 tony. Odlano go w renomowanej ludwisarni Grassmayr niedaleko Innsbrucka i ozdobiono płaskorzeźbami przedstawiającymi Katedrę Ziemi Rybnickiej, Jezusa Miłosiernego, a także głowę papieża Jana Pawła II. W listopadzie 2007 roku dzwon został zamontowany w południowej wieży kościoła.

Co ciekawe, dzwon ten odzywa się regularnie – w każdy piątek o godzinie 15:00 oraz w północnej godzinie Wigilii Świąt Bożego Narodzenia. Jest uznawany za jeden z największych dzwonów w całym regionie Śląska. Dodatkowo, w wieży kościoła zainstalowano również 15 carillonów, które zostały odlane w Ludwisarni Rudolfa Pernera w Pasawie. Każdy z tych dzwonów odtwarza najpiękniejszą melodię pieśni „Antoni, patronie ty nasz”.

Warto również wspomnieć, że w północnej wieży kościoła wiszą jeszcze pięć mniejszych dzwonów, które powstały w 2000 roku w Odlewni Dzwonów Jana Felczyńskiego. Te dzwony również czynią historię bazyliki jeszcze bardziej niezwykłą, stanowiąc integralną część jej duchowego dziedzictwa.

Figura św. Antoniego

W bazyliki św. Antoniego można podziwiać figurę św. Antoniego, uznawanego za patrona ziemi rybnickiej. Rzeźba ta, mająca swoje korzenie w stylu ludowo-barokowym, datowana jest na przełom XVI i XVII wieku. Przypuszcza się, że figura ta wywodzi się z dawnego kościoła farnego, który znajdował się w parku na górce, usytuowanym przy ul. Gliwickiej, gdzie obecnie znajduje się Kościół akademicki Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny.

Warto również zwrócić uwagę na historię tej niezwykłej figurki. W latach 1828–1906 znajdowała się ona w kaplicy wzniesionej u zbiegu ulic Mikołowskiej oraz Żorskiej. Obecnie miejsce to zajmuje duża przestrzeń z szerokimi schodami prowadzącymi na plac w pobliżu bazyliki.

Proboszczowie i administratorzy

Lista proboszczów oraz administratorów Bazyliki św. Antoniego w Rybniku wskazuje na bogatą historię duchową tej parafii. Poniżej przedstawiamy chronologiczny zestawienie wszystkich pełniących tę funkcję osób:

• ks. Franciszek Brudniok (do 1923),
• ks. Tomasz Reginek (1923–1939),
• ks. Franciszek Klimza (1939–1945),
• ks. Józef Garus (1945–1949),
• ks. proboszcz Adam Bieżanowski (1950–1955),
• ks. proboszcz Franciszek Klimza (1955–1957),
• ks. proboszcz Sylwester Durczok (1957–1975),
• ks. proboszcz Alojzy Klon (1975–1998),
• ks. proboszcz Franciszek Musioł (1998–2014),
• ks. proboszcz Grzegorz Olszowski (2014–2018),
• ks. proboszcz Marek Bernacki (od 2018).

Każdy z wymienionych kapłanów wniósł swoje unikalne osiągnięcia i wizje do rozwoju wspólnoty parafialnej, tworząc duchową oprawę tej wyjątkowej świątyni.

---

Oceń: Bazylika św. Antoniego w Rybniku

---